Epidemia dezinformacji w Internecie zagraża społeczeństwom liberalnych demokracji Zachodu.
Owszem, zjawisko celowej dezinformacja nie jest niczym nowym. Celowe kłamstwa są stare świat, czy raczej – stare jak zdolność ludzi do komunikowania się. Pierwsze znane historykom przykłady działań dezinformacyjnych, prowadzonych w ówcześnie dostępnych „mediach”, to czasy Cesarstwa Rzymskiego – np. słynna „Anekdota” Prokopiusza z Cezarei, dzieło celowo wypaczające rzekomo opisywaną rzeczywistość.
Dziś jednak dezinformacja zyskuje nowy wymiar. Winne są temu głębokie zmiany w środowisku medialnym na przestrzeni ostatnich dwóch dekad. Internetowa rewolucja spowodowała, że kłamstwo może rozprzestrzeniać się na niespotykaną wcześniej skalę, z oszałamiającą szybkością i dużą precyzją. Platformy społecznościowe: Facebook, Twitter, You Tube, Whats App, albo Instagram zmieniają sposób komunikowania się ludzi w różny sposób – także niepożądany. Ich rola rośnie z każdym mijającym rokiem. Dla wielu obywateli, zwłaszcza dla młodszych pokoleń, „media społecznościowe” (jak zbiorczo się je nazywa) są wskazywane jako ważniejsze źródło wiedzy o otaczającym świecie niż telewizja.
Im większa rola platform, tym bardziej możemy się bać dezinformacji w nich obecnej. Ona podkopuje zaufanie do instytucji publicznych, wykoślawia demokratyczne mechanizmy, naraża całe państwa, obywateli, firmy i inne podmioty na realne straty materialne. Dezinformacja zwiększa napięcia społeczne, konfliktuje obywateli, napędza nienawiść i agresję. Świadomie stosowana dezinformacja wpływa na życie polityczne, a w konsekwencji – także na nasze, obywateli, życie. Wszyscy byliśmy świadkami kampanii dezinformacyjnych, przeprowadzonych w trakcie kampanii wyborczych w Stanach Zjednoczonych czy referendum w Wielkiej Brytanii. Dziś nie dyskutuje się już o tym, czy „fake news” wpłynęły na wyborcze decyzje polityczne – debata toczy się o tym, jak bardzo wpłynęły.
Instytucje oraz naukowcy, analizujący zjawisko dezinformacji online, jednogłośnie wskazują na to, że najlepszą metodą walki ze szkodliwą dezinformacją jest edukacja obywatelska. Jeżeli obywatele korzystający z mediów będą umieli rozpoznać, że ktoś próbuje ich oszukać, wprowadzić w błąd, ogłupić lub zmanipulować, celowe kłamstwo straci swoją szkodliwą moc.
Szczególne znaczenie ma edukacja młodego pokolenia. Badania naukowe – tak samo jak codzienne obserwacje każdego rodzica – pokazują, że media internetowe są naturalnym „ekosystemem” życia młodych. Tym bardziej warto ich nauczyć, jak unikać pułapki dezinformacji.
Instytut Obywatelski postanowił włączyć się w działania edukacyjne. Przygotowaliśmy pełen pakiet materiałów dla nauczycieli, pozwalający na przeprowadzenie trzech pełnych lekcji, na których starsi uczniowie (15 – 18 lat, wymagana znajomość j. angielskiego na poziomie szkoły średniej) dowiedzą się, czym jest dezinformacja, jak ją wykrywać i jak świadomie korzystać z dostępnych w Internecie źródeł informacji.
Nasz pakiet, dostosowany do obowiązującej podstawy programowej, składa się z przewodnika nauczyciela, materiałów pomocniczych (w tym krótkich materiałów video), konspektów lekcji, kart prac uczniów oraz wykazu źródeł. Nasz pomysł na lekcje skonstruowaliśmy tak, by wciągnąć uczniów do pracy samodzielnej i w grupie.
Udostępniamy nasze materiały na licencji w pełni otwartej. Można z nich korzystać w dowolny sposób, za wyjątkiem zastosowania komercyjnego (CC BY – NC).
Zachęcamy nauczycieli i wychowawców do zapoznania się z naszym pakietem – nawet jeśli miałby być tylko inspiracją do stworzenia własnych scenariuszy pracy z uczniami.
Materiał powstał we współpracy z doświadczonymi pedagogami: Zofią Grudzińską i Marleną Plebańską.
Zapraszamy do lektury!
Redakcja Instytutu Obywatelskiego
Pliki do pobrania:
LEKCJA 1 CYKL FAKE NEWS KONSPEKT
LEKCJA 2 CYKL FAKE NEWS KONSPEKT
LEKCJA 3 CYKL FAKE NEWS KONSPEKT
Tekst pierwotnie opublikowany na stronach Instytutu Obywatelskiego w styczniu 2019 roku.
